Praca w środowisku skażonym, w ramach której pracownicy są narażeni na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi jest z punktu widzenia BHP dużym zagrożeniem, które trzeba odpowiednio nadzorować i kontrolować. W przypadku czynników biologicznych sprawę utrudnia oczywiście charakter samego zagrożenia – o ile czynniki takie jak hałas, zapylenie, czy zagrożenia mechaniczne widać i słychać, w przypadku czynników biologicznych konieczne są specjalistyczne i bardzo regularne badania środowiska pracy. Jak należy zabezpieczać pracowników w ramach pracy w środowisku skażonym i jakie wyposażenie BHP jest w tego typu zakładach niezbędne?
Wpływ skażenia środowiska pracy na zdrowie pracowników
Czynniki biologiczne, czyli mikro- i makroorganizmy oraz wytarzane przez nie substancje oddziałują negatywnie na organizm człowieka i mogą być przyczyną różnorodnych chorób zawodowych. Wśród tych najgroźniejszych należy wymienić przede wszystkim czynniki wywołujące choroby zakaźne i inwazyjne (np. wirusy, bakterie, grzyby pierwotniaki, robaki i pasożyty), alergeny biologiczne (np. bakterie, grzyby, cząstki roślinne i zwierzęce), toksyny biologiczne, w tym czynniki immunotoksyczne (m.in. endotoksyna bakteryjna, mikotoksyny, glukany grzybicze, lotne związki organiczne, toksyny roślinne, jady zwierzęce), oraz czynniki rakotwórcze, jak choćby alfatoksyny czy pył drzewny.
Zależnie od rodzaju szkodliwego czynnika biologicznego występującego na danym stanowisku pracy, sposób zabezpieczania pracowników przed jego działaniem będzie nieco inny, choć sam fakt stosowania gwarantujących wysoką odporność środków ochronnych i odzieży będzie obowiązkiem.
Czynniki biologiczne, na podstawie których można oznaczyć środowisko pracy jako skażone, dzieli się na 4 podstawowe grupy zagrożenia. Grupa 1 to czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne; grupa 2 to czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi i mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne; grupa 3 to czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; a grupa 4 to czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne.
Skażone środowiska pracy – gdzie ochrona przed skażeniem biologicznym ma największe znaczenie?
Wśród grup zawodowych najbardziej narażonych na kontakt ze środowiskiem skażonym i tym samym wymagających stosowania odpowiednio wysokiej ochrony można wymienić m.in.:
- pracowników służby zdrowia, laboratoriów i zwierzętarni oraz weterynarzy,
- pracowników rolnictwa i leśnictwa,
- pracowników zatrudnionych przy zbieraniu i przetwarzaniu odpadów i oczyszczaniu ścieków,
- pracowników przemysłu biotechnologicznego,
- inne grupy zawodowe, w tym pracowników niektórych działów przemysłu włókienniczego, metalurgicznego, górnictwa, a nawet bibliotekarzy, którzy na co dzień przebywają w otoczeniu dużych zbiorowisk kurzu i niebezpiecznych roztoczy.
Personel szpitali i laboratoriów to wśród wyżej wymienionych najbardziej zagrożona kontaktem ze środowiskiem skażonym grupa zawodowa. Ryzyko zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu B (HBV), wirusem upośledzenia odporności (HIV), który wywołuje chorobę AIDS, czy innymi chorobami przenoszonymi przez bezpośredni kontakt z pacjentami są tu bardzo wysokie. Konieczność stosowania rękawic, fartuchów ochronnych, środków odkażających, masek zabezpieczających drogi oddechowe czy pełnej odzieży uniemożliwiającej bezpośredni kontakt skóry ze źródłem skażenia jest tu oczywista, podobnie jak w przypadku pracowników laboratoriów biologicznych i chemicznych.
BHP dla pracowników w środowisku skażonym – niezbędne wyposażenie
Najważniejszym punktem zabezpieczania pracowników w środowiskach skażonych jest unikanie stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, choć oczywiście nie w każdym miejscu pracy jest to całkowicie możliwe. W sytuacji takiej pierwszym z działań BHP powinno być ograniczenie liczby pracowników mających kontakt ze środowiskiem skażonym do minimum oraz zapewnienie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej tym, którzy będą narażeni na skażenie.
Wśród wyposażenia BHP niezbędnego przy pracy w środowiskach skażonych warto wymienić kilka głównych kategorii:
- Rękawice ochronne powinny być wykonane z materiałów niedopuszczających do kontaktu dłoni z czynnikiem szkodliwym, np. lateksu, nitrylu lub winylu. Wszystkie rękawice w środowisku skażonym powinny być stosowane jednorazowo i utylizowane zgodnie z zasadami utylizacji odpadów skażonych.
- Maski zabezpieczające drogi oddechowe powinny być stosowane bezwzględnie, a wybór tych właściwych powinien być uzależniony od charakteru środowiska pracy. W przypadku służb medycznych dobrym pomysłem będą półmaski filtrujące, które zapewnią pełne zabezpieczenie przed najczęściej występującymi skażeniami w powietrzu, a jednocześnie umożliwią porozumiewanie się z pacjentami i współpracownikami.
- Kombinezony pełne to najlepszy wybór w przypadku odzieży ochronnej stosowanej w środowiskach skażonych. Ze względu na brak połączeń pomiędzy kolejnymi elementami garderoby, kombinezony ochronne zapewniają najczęściej większe bezpieczeństwo niż odzież tradycyjna, choć oczywiście w przypadku służb medycznych stosowanie mniej zakrywającej odzieży jest dopuszczalne (np. w przypadku pielęgniarek). Wybór odpowiedniej odzieży będzie więc po raz kolejny uzależniony od rodzaju skażenia i kategorii występujących czynników szkodliwych.
- Zupełnie inną kategorię wyposażenia BHP niezbędnego w skażonym środowisku pracy stanowią punkty dezynfekcji i higieny, w których powinny znaleźć się środki umożliwiające dokładne oczyszczenie ciała po kontakcie z czynnikami niebezpiecznymi. Specjalistyczne mydła i płyny dezynfekcyjne oraz kosze przeznaczone do utylizacji jednorazowej odzieży ochronnej są tutaj jak najbardziej konieczne.
Ochrona zdrowia pracowników w środowisku skażonym jest regulowana przez Kodeks Pracy i rozporządzenie o bezpieczeństwie i higienie pracy. Każdy pracodawca ma obowiązek stosowania się do obowiązujących przepisów oraz zapewnienia swoim pracownikom warunków pracy ograniczających ryzyko kontaktu ze skażeniem do minimum.
