Zastosowanie dla elektryczności jest we współczesnym świecie tak szerokie, że właściwie każdy pracownik dowolnej branży i na dowolnym stanowisku ma szansę na mniej lub bardziej bezpośrednią styczność z urządzeniami pod prądem”. Większość z nich jest oczywiście odpowiednio zabezpieczona, zmniejszając ryzyko porażenia prądem do minimum, czego najlepszym przykładem są wszelkiego rodzaju stanowiska pracy wykorzystujące podłączone do prądu komputery czy kasy fiskalne. Jest jednak określona grupa zawodów, w której kontakt pracownika z prądem elektrycznym jest znacznie bardziej bezpośredni, a ryzyko porażenia niezwykle wysokie. Jak uchronić pracowników od porażenia prądem?
Wysokie ryzyko porażenia prądem – przegląd niebezpiecznych stanowisk pracy
Pracownicy budowy, elektrycy, technicy, monterzy, spawacze – w przypadku każdej z wymienionych grup zawodowych ryzyko porażenia prądem lub bezpośredniego kontaktu z tego typu zagrożeniem jest niezwykle wysokie. Zagrożenia te wynikają z charakteru pracy i choć czynniki na poszczególnych stanowiskach powodujące wzrost zagrożenia mogą się między sobą różnić, istnieją pewne sposoby by eliminować ryzyko porażenia pracowników prądem bez względu na przyczynę pojawienia się zagrożenia. Najważniejszymi z nich są oczywiście odpowiednie ograniczanie ryzyka poprzez zabezpieczanie warunków pracy, ograniczanie kontaktu pracownika z prądem do minimum i stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej gwarantujących dodatkowe zabezpieczenie na wypadek ewentualnego, bezpośredniego zagrożenia.
Standardowo środki ochrony przeciwporażeniowej dzieli się na środki organizacyjne i techniczne – pierwsze, znacznie ważniejsze obejmują dbałość o odpowiednie kwalifikacje personelu, wyposażenie stanowisk pracy w sprzęt ochronny, organizację szkoleń dla pracowników czy znakowanie stref niebezpiecznych. Środki techniczne to przede wszystkim środki ochrony indywidualnej, które jak zawsze uznawane są za istotny, choć nie główny element ochrony zdrowia pracownika – zagrożeniom należy zapobiegać i je eliminować, a nie tylko się przed nimi chronić. Wprowadzenie odpowiednich zasad BHP i opracowanego indywidualnie dla danego środowiska pracy systemu zarządzania BHP jest zdecydowanie pierwszą linią obrony – miejsca pracy powinny być przygotowane dla pracowników tak, by ryzyko na nich występujące było możliwie najniższe, a stosowane procedury i techniki pracy nie podnosiły go bez uzasadnienia.
Jak zabezpieczać stanowiska pracy i minimalizować ryzyko porażenia prądem?
Jedną z najważniejszych technik obronnych w ramach obniżania ryzyka związanego z porażeniem prądem jest umożliwienie pracownikom dostępu do rozdzielnic elektrycznych, dzięki którym możliwe będzie szybkie odłączenie napięcia w razie pojawienia się ryzyka, a jednocześnie takie ich zabezpieczenie, by do samych rozdzielnic nie miały dostępu niepowołane osoby. Zabezpieczone powinny być zarówno same rozdzielnice, jak i wszystkie urządzenia pracujące pod napięciem i wymagające zasilania. Pierwszą zasadą ochrony pracowników przed porażeniem prądem elektrycznym jest regularne kontrolowanie urządzeń i przewodów pod kątem uszkodzeń oraz ich naprawa bądź wymiana przeprowadzona od razu po zauważeniu zwiększonego ryzyka porażenia prądem. W praktyce wygląda to tak, że pracownicy powinni być upoważnieni do odłączenia urządzeń od zasilania w momencie zauważenia ich usterki mogącej podnieść ryzyko porażenia kogokolwiek prądem, a pracodawca powinien podjąć wszelkie działania mające na celu trwałe usunięcie tejże usterki, a więc bezpośredniego źródła zagrożenia dla zdrowia i życia jego pracowników.
Wszystkie znajdujące się w strefie pracy stacjonarne urządzenia elektryczne powinny być poddawane regularnym kontrolom względem bezpieczeństwa ich działania (zalecana częstotliwość to minimum raz na miesiąc) oraz kontroli stanu i pomiaru rezystancji izolacji tych urządzeń, prowadzonych nie rzadziej niż raz na pół roku. Wszelkie kontrole są też obowiązkowe przed uruchomieniem urządzenia po dokonanych naprawach lub wymianie części, uruchomieniem po miesięcznym lub dłuższym postoju, oraz przed uruchomieniem po przemieszczeniu urządzenia. Ostrożność taka to jedyny sposób na upewnienie się, że raz zagwarantowane i ustalone standardy bezpieczeństwa nie są naruszane, a poziom ryzyka występującego na danym stanowisku pracy nie wzrasta.
Porażenie prądem na stanowisku pracy można podzielić na dwie kategorie: porażenie bezpośrednie, dotyczące sytuacji, w której pracownik dotyka przewodzącego elementu, który w warunkach pracy urządzenia znajduje się pod napięciem, oraz pośrednie, następujące poprzez dotyk przewodzącego elementu np. obudowy, stanowiącej część obwodu elektrycznego, na którym niespodziewanie pojawiło się napięcie dotykowe, np. wskutek uszkodzenia izolacji. To jeden z najlepszych dowodów na to, że na porażenia prądem narażeni są nie tylko elektrycy zajmujący się naprawą urządzeń elektrycznych, ale też osoby pracujące w bezpośrednim otoczeniu urządzeń pod napięciem. Wynika z tego, że zarówno w przypadku jednych, jak i drugich może być konieczne zastosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej – gumowych butów i gumowych rękawic czy ubrań nieprzewodzących prądu.
Prąd elektryczny jest jednym z głównych czynników zagrażających zdrowiu i życiu pracowników, często nawet tam, gdzie najmniej się go spodziewamy. Skutki porażenia prądem są dla człowieka zazwyczaj ciężkie, a często nawet śmiertelne. Nic więc dziwnego, że zabezpieczanie się przed nim już na poziomie projektowania stanowisk pracy jest konieczne, by zapewnić pracownikom pełne bezpieczeństwo ich pracy. Zastosowanie skutecznych środków ochrony (nie tylko indywidualnej) w każdym zakładzie pracy powinno być dla pracodawcy priorytetem – jak wspomnieliśmy, przed prądem nie chronić się jedynie w formie odpowiednio dopasowanej odzieży, ale przede wszystkim poprzez eliminowanie go jako zagrożenia.
