Ochrona przed szkodliwymi czynnikami chemicznymi to kwestia, o której należy pamiętać nie tylko w ciężkim przemyśle chemicznym, farmaceutycznym czy lakierniczym, ale też w branży spożywczej, pracy w laboratorium, przy pracach z azbestem, pracach rolniczych wymagających zastosowania chemikaliów, a nawet w warunkach domowych, gdy kontakt z różnego rodzaju substancjami i detergentami stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka. Dobór odpowiedniej odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi, czyli tzw. odzieży chemochronnej, chemoodpornej czy przeciwchemicznej jest kluczem do zagwarantowania bezpieczeństwa pracowników narażonych na ciągły kontakt z substancjami występującymi w formie gazów, par, cieczy, pyłów i ciał stałych. Jakie wymagania powinna spełniać tego typu odzież i w jaki sposób zapewnia ochronę ciała przed działaniem chemikaliów?
Oznakowanie odzieży chroniącej przed chemikaliami
Jak podaje Dyrektywa 89/686/EWG, odzież zapewniająca ochronę przed niebezpiecznymi czynnikami chemicznymi jest kwalifikowana jako środek ochrony indywidualnej kategorii II lub kategorii III, a więc środek służący do bezpośredniej ochrony przed zagrożeniem życia lub zagrożeniami mogącymi powodować poważne i nieodwracalne uszkodzenia zdrowia. Z tego też powodu odpowiednie dobranie jej do warunków panujących na danym stanowisku pracy jest tu znacznie ważniejsze niż w przypadku prac grożących niewielkimi uszkodzeniami zdrowia lub wręcz wyłącznie zabrudzeniami. Odzież chemoochronna powinna być oznakowana odpowiednim piktogramem i zgodna z normami specyficznymi dla ochrony przed konkretnym rodzajem czynników niebezpiecznych.
Podział odzieży chemoodpornej ze względu na rodzaj zagrożenia
Normy europejskie, na podstawie których określa się stopień gwarantowanej przez odzież ochrony przy kontakcie z określonymi czynnikami chemicznymi dokonują podziału odzieży przeciwchemicznej w oparciu o intensywność działania danej substancji chemicznej oraz jej stanu skupienia. W ogólnym założeniu przyjmuje się, że odzież chemoodporną można podzielić na 6 typów, przy czym typ 1 to odzież gwarantująca najwyższy stopień ochrony, a typ 6 to odzież o najmniejszym stopniu ochrony przystosowana do pracy w najmniej narażonym na zagrożenia środowisku.
TYP 1: Odzież gazoszczelna. Odzież chroniącą przed substancjami chemicznymi występującymi w postaci gazów, cieczy, aerozoli i cząstek stałych określa się odzieżą gazoszczelną typ 1. Odzież ta wykazuje zgodność z normą EN 943-1. W kategorii tej można wyróżnić jeszcze jednak typ 1-ET, w obrębie którego pojawia się odzież gazoszczelna przeznaczona dla służb ratownictwa chemicznego, spełniająca założenia normy EN 943-2.
TYP 2: Odzież niegazoszczelna to odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi występującymi w postaci gazów, cieczy, aerozoli i cząstek stałych, przy czym jej konstrukcja nie zapewnia całkowitej szczelności. Wymagania, do jakich dopasowuje się odzież niegazoszczelną zostały ujęte w normie EN 943-1.
TYP 3: Odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy, to jak sama nazwa wskazuje odzież chroniąca przed działaniem czynników chemicznych występujących w postaci cieczy pod ciśnieniem. Odzież ta spełnia wymagania normy EN 14605 + A1.
TYP 4: Odzież chroniąca przed działaniem rozpylonej cieczy gwarantuje ochronę przed działaniem substancji chemicznych w postaci rozpylonej cieczy (nie dotyczy cieczy pod ciśnieniem). Obowiązującą normą jest tu ponownie standard EN 14605 + A1.
TYP 5: Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi to przede wszystkim odzież pyłoszczelna, gwarantująca zabezpieczenie przed środkami chemicznymi w formie pyłów, spełniająca warunki normy EN 13982-1.
TYP 6: Odzież o ograniczonej skuteczności ochrony przed działaniem substancji chemicznej w postaci cieczy to najbardziej podstawowy wariant odzieży przeciwchemicznej, chroniącej głównie przed opryskaniem. Odzież ta powinna spełniać warunki EN 13034.
Inne sposoby podziału odzieży przeciwchemicznej
Poziom odporności odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi zależy przede wszystkim od materiału z którego została ona wykonana. Dodatkowo, właśnie ze względu na odporność materiału, z jakiego wykonano odzież przeciwchemiczną możliwy jest podział odzieży na klasy odporności zgodne z normą EN ISO 6529. Klasa zależna jest od czasu przebicia, czyli czasu potrzebnego na przeniknięcie molekuł substancji chemicznej przez materiał. I tak klasa 1 – to odzież, dla której czas przebicia jest większy niż 10 min, klasa 2 - 30 min, klasa 3 - 60 min, klasa 4 - 120 min, klasa 5 - 240 min, a klasa 6 - 480 min.
Ze względu na rodzaj substancji chemicznej przed którą chroni dany element odzieży, w ramach odzieży chemoodpornej wyróżnia się:
- Odzież kwasoodporną, chroniącą przed kwasami i zasadami nieorganicznymi (kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy, zasada sodowa, zasada potasowa),
- Odzież chroniącą przed kwasami organicznymi (kwas mlekowy, kwas octowy, kwas mrówkowy),
- Odzież olejoodporną, chroniącą przed olejami (oleje roślinne, oleje zwierzęce, oleje mineralne),
- Odzież chroniącą przed środkami ochrony roślin,
- Odzież chroniącą przed farbami i lakierami,
- Odzież chroniącą przed rozpuszczalnikami organicznymi (np. benzen, aceton, toluen).
Jak dobrać odzież przeciwchemiczną?
Aby odpowiednio dopasować odzież chemoochronną do danego stanowiska pracy należy przede wszystkim dokładnie przeanalizować rodzaj występujących na stanowisku zagrożeń, a więc zarówno rodzaj substancji chemicznej jak i postać, pod jaką występuje. Warto pamiętać też, że środki chemiczne mogą zmieniać stan skupienia pod wpływem temperatury, co będzie oznaczało konieczność zabezpieczenia pracownika przed obydwoma rodzajami środków chemicznych.
Należy zwrócić też uwagę na inne, niechemiczne zagrożenia - odzież ochronna powinna spełniać wymogi związane z zagrożeniem przed przecięciem, zabrudzeniem, wysoką temperaturą czy innymi czynnikami szkodliwymi na stanowisku pracy. Normy dotyczące odzieży przeciwchemicznej określają jedynie minimalne wymagania dotyczące parametrów mechanicznych i ochronnych odzieży, dlatego też zawsze należy upewnić się, że wybrany model zagwarantuje odpowiedni poziom ochrony pracownika na danym stanowisku przez cały okres kontaktu z czynnikiem szkodliwym.
Należy pamiętać też o dodatkowych środkach ochrony indywidualnej, w tym o ochronie dróg oddechowych, rękawicach chemoodpornych, osłonie twarzy i czy osłonie oczu. Jedynie połączenie obydwu kategorii pozwala na zagwarantowanie pracownikom komfortowych i bezpiecznych warunków pracy zgodnych zarówno z przepisami BHP, jak i obowiązującymi w danej branży normami bezpieczeństwa.
